Przepisy prawne
Sprawy cywilne są to sprawy z zakresu prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, sprawy z zakresu ubezpieczeń społecznych oraz inne sprawy, do których przepisy kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy ustaw szczególnych. Sprawy cywilne rozpoznają sądy powszechne (rejonowe, okręgowe i apelacyjne) oraz Sąd Najwyższy.
Zmiany wprowadzane przez ustawodawcę na przestrzeni ostatnich lat spowodowały stopniowe odejście od zasady prawdy obiektywnej (materialnej) na rzecz zasady kontradyktoryjności. Obecnie to na strony postępowania cywilnego przerzucona została odpowiedzialność za właściwe twierdzenie i dowodzenie w procesie. Sąd w takiej sytuacji pozostaje w zasadzie bezstronnym obserwatorem czuwającym nad przestrzeganiem norm procesowych. Sąd nie ma jednak obowiązku dążenia do wykrycia prawdy materialnej, a jedynie ocenia twierdzenia i dowody przedstawione przez strony. Związane jest to również z bardzo wysokim stopniem sformalizowania polskiego postępowania cywilnego (zwłaszcza w sprawach gospodarczych), co nakłada na strony wysokie wymogi staranności oraz znajomości przepisów prawnych.
Postępowanie karne (prawo karne procesowe) to zespół norm prawnych służących realizacji podstawowych zadań prawa karnego, a zwłaszcza ustalenia tego czy przestępstwo zostało popełnione, a jeśli tak - wykrycie sprawcy i pociągnięcie osoby winnej do odpowiedzialności karnej.
Procedura karna chroni osoby niewinne (w szczególności przez zasadę domniemania niewinności oraz zasadę in dubio pro reo), ale również stoi na straży praw podstawowych osób podejrzanych, oskarżonych, skazanych, a także uwzględnia prawnie chronione interesy pokrzywdzonych.
Przestrzeganie procedury w sposób ścisły i zgodny z podstawowymi zasadami państwa prawa, stanowi w założeniu gwarancję rzetelnego procesu. Dlatego w każdej sprawie podstawowe znaczenie dla stron (a zwłaszcza podejrzanych i oskarżonych) oraz innych uczestników procesu ma znajomość praw, które im przysługują oraz zapewnienie ich pełnej realizacji przez władzę (prokuratora czy sąd).
Polskie postępowanie karne jest w głównej mierze skodyfikowane w kodeksie postępowania karnego. Nie można jednak traktować tego zbioru jako zamkniętej całości, albowiem procedura karna kształtowana jest również normami prawnymi zawartymi w Konstytucji RP, Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności, Protokołami Dodatkowymi do Konwencji, a także wieloma innymi ustawami. Ponadto, wykładni obowiązujących przepisów dokonują Sądy powszechne, Sąd Najwyższy, a także Europejski Trybunał Praw Człwoieka w Strasburgu. Nie bez znaczenia pozostaje również doktryna prawa karnego (jurysprudencja).
